Nederlandse overheid krijgt AI-adviesraad, begin 2024

Bij de verschillende departementen van de overheid is veel te weinig kennis over de snelle ontwikkeling van generatieve kunstmatige intelligentie en AI in brede zin. In verschillende landen waaronder België, Duitsland, Frankrijk en Spanje bestaat al zo’n adviesraad AI. “Aangezien Nederland de ambitie heeft leidend te zijn bij de ontwikkeling van AI, wordt het wel eens tijd voor zo’n adviesraad”, zegt Peter Werkhoven, Chief Scientist bij TNO, die samen met onder meer juriste en oud-VVD-Kamerlid Eske van Egerschot het initiatief heeft genomen voor een dergelijk adviesorgaan.
“Dit is zo'n grote ontwikkeling. Dit kan en wil je niet tegenhouden. Het potentieel is veel te groot, maar er zitten wel risico's aan verbonden die heel substantieel zijn.” Hij noemt het ondermijnen van de democratie, politiek, wetenschap, eigenlijk het hele maatschappelijke leven. “Dus daar moet je heel verstandig mee omgaan, maar er is weinig kennis bij de departementen”, stelt Werkhoven.

Het Adviesorgaan AI zou in zijn ogen transdisciplinair moeten zijn, dus met mensen die over verschillende vakgebieden heen kunnen kijken. Want naast verschillende technologische issues zijn er juridische en ethische aspecten en daarnaast moeten ook de maatschappelijke impact en sociale betekenis bij de adviezen worden betrokken. “We hebben tijdens de coronapandemie gezien dat in de OMT-adviezen aan de overheid vooral gekeken werd naar de medische kant, maar de economische en maatschappelijke gevolgen niet werden meegenomen. Dat moet in dit geval dus nadrukkelijk wel.”
Hij benadrukt dat AI een hele belangrijke rol kan gaan spelen in kritische infrastructuren, in mobiliteit, zelfrijdende auto's, logistiek, maar ook bij smart grids en het hele energie-domein maar ook bij educatie.

De adviesraad moet een duidelijk ander karakter krijgen, dan de bestaande adviesraden, denkt Werkhoven. Hij sprak hierover met onder meer demissionair minister Robbert Dijkgraaf van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. “Hij liet uit Catshuissessie al eerder weten, ook in gesprek met mij, dat veel bestaande adviesraden nog niet zijn ingericht op heel snel kunnen adviseren en op te grote afstand staan. Deze ontwikkelingen gaan daarvoor te snel. Daarom overwegen ze het installeren van een ‘rapid response team’, maar dat klinkt reactief. Deze adviesraad moet proactief te werk gaan, het maatschappelijk veld betrekken, wijzen op nieuwe toepassingsmogelijkheden en op maatregelen ten aanzien van risico’s.”

Volgens de in oktober aangenomen moties van VVD en D66 moet zo’n onafhankelijk team uiterlijk in het eerste kwartaal van 2024 worden ingesteld. Demissionair staatssecretaris Van Huffelen gaf daarbij aan ervoor te zorgen dat in de visie op generatieve AI, die het kabinet in voorbereiding heeft, er inzicht komt over de opzet van zo’n expertteam. Die visie wil het kabinet voor het eind van het jaar naar de Tweede kamer sturen.
Van Egerschot zegt dat het initiatief dat zij onder meer met TNO heeft genomen bestaat uit een werkgroep die vandaag al aan de slag kan om een aanzet te doen tot een dergelijk orgaan. "Wij kunnen als 'kwartiermaker' het raamwerk bouwen van wat het orgaan moet doen, met welk mandaat, waar de prioriteiten moeten komen te liggen en wie er in de raad zouden moeten zitten."