Voor wie zijn klassiekers kent, is de naam Machiavelli misschien wat omstreden. Want het staat synoniem met negatieve eigenschappen als manipulatie en misleiding. Daarnaast is het verbonden met thema’s als macht en moraal. Nu zijn die twee laatstgenoemde termen niet per definitie negatief, maar in verband met Machiavelli weer wél.

In de politiek is Machiavellisme namelijk de politieke theorie die stelt dat het doel de middelen heiligt. Oftewel: alles is toegestaan om macht te verkrijgen en die te houden. Moraal en recht doen er daarbij niet toe, aldus deze politieke stroming. Daar naadloos op aansluiten is Machiavellisme in de psychologie. Daarbij gaat het om persoonlijkheidstrekken waarbij mensen manipuleren en misleiden om hun eigenbelang te laten prevaleren.
Dit alles komt van de historische figuur Niccolò Machiavelli, een diplomaat en politiek filosoof die begin zestiende eeuw de grondslag heeft gelegd voor moderne politieke wetenschappen. Hij zag en beschreef hoe (politieke) leiders zich gedragen, waarbij daadkracht duidelijk voordelen bracht. In de tijd van Machiavelli was daadkracht een deugd, iets wat je niet alleen kón doen maar behóórde te doen.

Van politiek en psychologie maken we de stap naar ICT en CIO’s. Een sprong waar we op worden gewezen door ICT-onderzoeksbureau Gartner. Specifiek door analist Tina Nunno, distinguished vice-president en Gartner Fellow bij die marktvorser. Zij is gespecialiseerd in leiderschap en organisatorische politiek. Vanuit die expertise stelt zij dat met Machiavellisme niets mis is. Of niet mis hoeft te zijn als je het op juiste wijze aanwendt.
Nunno ziet namelijk dat CIO’s meer en meer in het middelpunt komen te staan, ook van bedrijfsconflicten. Goed gebruik van goede tech is steeds belangrijker voor het draaien en het concurrentievermogen van de organisatie. De kansen worden steeds groter, wat ook geldt voor de mogelijke missers. En dat alles komt op de CIO af.

Die hoogste functionaris voor informatie/informatietechnologie moet zich dus goed kunnen verdedigen. En moet eigenlijk ook goed kunnen ‘aanvallen’, om gestelde doelen te halen en daarvoor dan de benodigde middelen te claimen. Hier komt Machiavelli om de hoek kijken. En de wolf.
Gartner-analist Nunno haalt de invloedrijke Italiaanse politiek denker aan met de notie dat je óf de jager bent óf de prooi. Welke positie je daarbij inneemt in de voedselketen - lees: de pikorde in je organisatie - wordt bepaald door het soort dier dat je bent. Dat je de titel van chief hebt, wil niet zeggen dat je mensen elders in de organisatie automatisch de baas bent. Laat staan de andere c-level managers, die elk ook uit zijn op macht, invloed, budget, successen en overwinningen.
Natuurdocumentaires over rangordes en interacties in groepen dieren zijn vaak zo toe te passen op mensen en hun organisaties. Nunno raadt CIO’s als diersoort de wolf aan: een sociaal dier dat sterke jagersinstincten heeft. Dit advies komt voort uit haar analyse van zeven diersoorten én haar jarenlange ervaring met vele honderden CIO’s. De wolf is volgens Nunno het ideale voorbeeld van hoe een leider zich kan aanpassen en kan floreren.

De vergelijking met het dierenrijk komt deels van Machiavelli. Hij schreef ooit dat een vorst de eigenschappen van twee dieren in zich moet verenigen: de vos en de leeuw. Van eerstgenoemde moet de opperste heerser de sluwheid hebben. Van laatstgenoemde moet de vorst de kracht hebben. Want de leeuw kan in een valkuil vallen en de vos kan gegrepen worden door een wolf. Daarom moet een goede, effectieve vorst vos zijn om valkuilen te ontdekken en leeuw zijn om wolven te kunnen verjagen.

De wolf, dat moet volgens Gartner-analist Nunno de CIO dus zijn. Want dat dier heeft zowel kwaliteiten als jager als ook skills op het gebied van sociale groepen. Niet als eenzame vorst met harde hand regeren, maar als onderdeel van een roedel op jacht gaan. Zo is de CIO in staat om de duistere kant van politiek gekonkel binnen een organisatie aan te pakken. De door Nunno uiteengezette ‘dark side’ van bedrijfspolitiek manifesteert zich wanneer stress en conflictsituaties het overnemen van individuele interacties of zelfs van de bedrijfscultuur.

Vergeet niet, Machiavelli kwam tot zijn bevindingen in tijden van crisis. Namelijk de Renaissance, waarin getornd werd aan gevestigde ideeën van macht, vrijheid, deugd en nog veel meer. Geaccepteerde aannames werden onderuit gehaald door renaissancisten. Net zoals nu bestaande businessmodellen door tech? Mogelijk was Machiavelli behalve een duistere manipulator ook een verlichte crisisdenker.
De hedendaagse CIO bevindt zich maar al te vaak in conflict of crisis, mede door het ingrijpende en nog altijd toenemende belang van technologie. Zonder tech geen innovatie, verbetering, vernieuwing of zelfs gewoon bedrijfsvoering. CIO’s staan dus onder flinke druk. Om daar goed mee om te gaan, moeten ze Machiavelliaanse tactieken toepassen, zowel defensief als ook offensief.

Een effectieve CIO moet goed inschatten wanneer er gevochten en wanneer er toegegeven moet worden. En hoe dat dan moet worden gedaan: met een ‘light side’-aanpak of soms juist met ‘dark side’-technieken om de organisatie weer naar de lichte kant te krijgen. Dus misschien mogen manipulatie en misleiding wel eens, als middelen om het goede doel te bereiken? Machiavelli, maar met mate.